Vecihi Hürkuş… Gökyüzünün zincirlenmiş, başarısı nedeniyle dışlanmış, adeta sürgüne gönderilmiş idealist. Tozlu sayfalardan çıkan fotoğraflar, Kadıköy’ün Türkiye için önemini bir kez daha ortaya koyuyor.
Vecihi Hürkuş ile ilgili birçok görsel yayınlasa da, nadir fotoğraflar tarihbilimcileri bir hayli heyecanlandırıyor. Bu fotoğraf karesi de Kalamış’tan… Tam olarak ne zaman çekildiği belli olmasa da, 1930’lu yıllara ait olduğu tahmin ediliyor.
FİKİRTEPE’DEN İLK UÇUŞUNU YAPMIŞTI…
1930 yılında Kadıköy’de bir keresteci dükkanı kiralayarak 3 ay içinde ilk sivil Türk uçağını yapan Vecihi, ilk uçuşunu da 27 Eylül 1930’da gerçekleştirdi. Sonrasında VECİHİ XIV ile önce Yeşilköy’e, sonra Ankara’ya uçtu.
Uçabilirlik Sertifikası için İktisat Bakanlığına başvurdu, 14 Ekim 1930’da “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir” cevabını aldı. Hürkuş, bunun üzerine bakanlık nezdinde yapılan girişimler sonucu uçağa istenen belgenin alınması amacıyla uçağı sökerek demiryollarından kiraladığı vagonla Çekoslovakya’ya gönderilmesi için müsaade aldı. Hürkuş, 6 Aralık 1930’da Prag’a geldiğinde henüz tayyare gelmemişti. Tayyareye ait statik raporu gibi resmi evrak önce Çek diline çevrildi, uçak gelince tekrar monte edilerek uçağın malzemeleri ve her türlü teknik kontrolü yapıldıktan sonra uçuşu istendi. Her türlü uçuş şekilleri ile uçuşun kontrolü tamamlandı.
Hürkuş 23 Nisan 1931’de Çekoslovakyalı yetkililer tarafından civardaki bir gazinoda düzenlenen bir törenle, başköşesinde “Yaşasın Türk Tayyareciliği” yazılı bir pankartla onurlandırılarak uçuş müsaadesini aldı. 25 Nisan 1931’de Çekoslovakya’dan uçarak 5 Mayıs 1931’de Türkiye’ye geldi.
Vecihi Hürkuş, 1931 yılında, TTaC (Türk Tayyare Cemiyeti) yararına Türkiye turu yaptı. Birinci Tur (02.09.1931): Ankara, Kızılcahamam, Gerede, Bolu, Ereğli, Zonguldak, Cide, Sinop, Samsun, Trabzon, Of, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Suşehri, Zara, Hafik, Sivas, Şarkışla, Akdağmadeni, Sorgun, Yozgat, Sungurlu, Kalecik, Ankara.
İkinci Tur (09.11.1931) : Ankara, Gölbaşı, Bağla, Şereflikoçhisar, Aksaray, Konya, Beyşehir, Seydişehir, Alanya, Manavgat, Antalya, Fethiye, Köyceğiz, Muğla, Göktepe, Kale, Tavas, Karacasu, Babadağ, Denizli, Çal, Çivril, Karahallı, Ulubey, Uşak, Kütahya, Eskişehir, Çukurhisar, İnönü, Bozüyük, Karaköy, Söğüt, Geyve, Adapazarı, İzmit, İstanbul.
KADIKÖY’DE İLK SİVİL UÇAĞI ÜRETTİ…
1932’de Vecihi Sivil Tayyare Mektebi isimli ilk Türk Sivil Havacılık Okulu’nu açtı. Okulda ilk Türk kadın pilotu Bedriye Gökmen ile birlikte 12 pilot yetiştirdi. İstanbul Kalamış-Kadıköy’de Türkiye’nin ilk sivil uçağı VECİHİ XIV, ilk eğitim ve spor uçağı VECİHİ XV, 160 beygirlik Mercedes uçak motorlu deniz kızağı VECİHİ SK-X üretildi. Nuri Demirağ, bir tayyare yapımı için 5000 TL verdi. Böylece 1933’te Vecihi Hürkuş tarafından NURİ BEY adı verilen Vecihi XVI kabin uçağı yapıldı. Vecihi Bey zor koşullarda eğitim yaparken bazı kurumların, TEKEL İdaresi’nin ve Türkiye İş Bankası’nın reklamlarını da yaptı. Bazı vatansever yetkili kuruluşların da yardımları olduğu biliniyor.
KÜSTÜRÜLDÜ, VEFASIZLIK DİZ BOYU…
1937 yılında Türk Hava Kurumu, Hürkuş’u mühendislik eğitimi alması için, Almanya’daki mühendislik okula gönderdi. 1939 yılında mezun olarak ülkesine dönen Vecihi Hürkuş’a iki yılda mühendis olunmasının imkânsızlığı gerekçesiyle uçak mühendisi ruhsatı verilmedi.
1954 yılında ilk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu. Ancak; kaçırılmalar ve sabotajlar gibi sebeplerle şirket uçuştan men edildi.
Kurtuluş Savaşı’na katılan Vecihi Bey, özellikle İnönü ve Sakarya savaşı sırasında çok başarılı keşif ve destek uçuşları yaptığı gibi bir Yunan uçağını da indirdi. Kurtuluş Savaşı’nın ilk ve son uçuşunu yapan pilot olarak tarihe geçti. İzmir (Gaziemir – Seydiköy) hava meydanına ilk giren ve işgal eden kişi oldu.
Vecihi Bey’e kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verildi. Ayrıca TBMM tarafından üç kez Takdirname ile ödüllendirildi. Üç takdirname verilen tek kişi oldu.
Savaştan sonra İzmir’de yeni tayyarecileri eğitmeye başladı. Edirne’ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını almakla görevlendirildi. Hizmeti karşılığı uçağa “VECİHİ” adı verilince, uçak inşa etmek düşünceleri canlandı. İzmir Seydiköy Hava Mektebi’nde (bugünkü Gaziemir Hava Teknik Okullar Komutanlığı) uçak yapımı projesine devam etti. 1923’te ganimet olarak Yunanlardan ele geçen motorlardan yararlanarak ilk Türk uçağını imal etti. 28 Ocak 1925’de VECİHİ K-VI adını verdiği uçağını uçurdu. Ancak ödül yerine ceza aldı. Vecihi Hürkuş’un ödül beklerken ceza almasının nedeni, havacılıktan anlayan kimsenin bulunmamasıydı. İzin verecek merci olmadığı için, izinsiz havalanması nedeniyle cezalandırıldı.
Türk havacılık tarihinin en üretken ve girişimci kişilerinden olan Vecihi Hürkuş, Ankara’da 16 Temmuz 1966 tarihinde Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi’nde vefat etti.
